Dziedzictwo cywilizacji bizantyjskiej 350-SW1-2DCB
Ogromna sfera bizantyjskiej kultury umysłowej, tak niedostępna społeczeństwu
zachodniemu, w Europie Wschodniej była przyjmowana w greckiej i cerkiewno-słowiańskiej
wersji językowej. Propagatorami kultury bizantyjskiej byli nie tylko Grecy,
ale głównie prawosławni Serbowie, Bułgarzy, Białorusini, Ukraińcy, Rumuni i Rosjanie.
Państwo tych ostatnich przejęło w końcu XV stulecia rolę opiekunów prawosławnego
chrześcijaństwa, a jego władcy uważali się za spadkobierców bizantyjskiej
tradycji państwowej i kulturalnej.
Cesarstwo Bizantyjskie swoją ekspansję w Europie
Środkowo-Wschodniej dokonywało poprzez Kościół prawosławny. Chrześcijaństwo
bizantyjskie, aczkolwiek bezpośrednio oddziaływające na niektóre narody słowiańskie,
swoje umocowanie znalazło w wersji metodiańskiej i staroruskiej. W takiej
formie zostało przyjęte przez mieszkańców Grodów Czerwińskich, Państwa Wiślan
czy Wielkich Moraw. Narody, które przyjęły „wiarę grecką” stawały się integralną
częścią Europy Wschodniej.
Na konwersatorium będziemy badali obecność bizantyjskiego modelu kulturowego i jego historycznej realizacji (idee, ideologia, sztuka, religia) w kategoriach długiego trwania, aż po współczesność na terenach Europy środkowej, południowej i wschodniej. Zajmiemy się obszarem Bałkanów, wschodniej słowiańszczyzny oraz Rzeczpospolitą jako szczególnym przypadkiem zderzenia omawianego modelu z Zachodem.
Nakreślenie szerokiej perspektywy historycznej i kulturowej obszarów europejskiego Południa i Wschodu, objętych przez dziedzictwo Bizancjum służyć ma pogłębieniu wśród studentów umiejętności syntetyzowania wiedzy oraz sprawnego poruszania się w gąszczu różnorodnych dyskursów w ramach nauk historycznych. Jednocześnie celem zajęć jest uwrażliwienie na specyfikę tożsamości Europejczyków ukształtowanych przez szeroko pojętą cywilizację grecką i prawosławie. Na przykładzie Rzeczpospolitej i unii kościelnych wskażemy również na pewne węzłowe problemy, związane z dialogiem kultur i kulturowymi pograniczami.
1. Wprowadzenie (stan badań, literatura, zarys problematyki)
2. Koncepcja ekumeny w Cesarstwie Rzymskim oraz jej przekształcenie w Bizancjum (pojęcie imperium – władza i obywatel, problem etnosu, model kulturowy, kwestie religijne)
3. Wizja misji bizantyjskich
4. Projekt Cyryla i Metodego
5. Historyczne następstwa projektu cyrylo-metodiańskiego i powstanie bizantyjskiej wspólnoty narodów
6. Charakterystyka modelu bizantyjskiego (idee i ideologia, władza, kultura)
w wariantach:
a) bałkańskim;
b) wschodniosłowiańskim
7. Rzeczpospolita wobec modelu bizantyjskiego
8. Koncepcja unii kościelnych – geneza, wymiar polityczny, historyczno-społeczny, kulturowy i teologiczny
9. Trwanie modelu we współczesności (recepcja i inspiracje)
a) ideologie (słowianofilstwo, panslawizm, euroazjatyzm)
b) kultura (sztuka i myśl)
c) religia (teologia, organizacja Kościołów, wymiar społeczny)
d) Kulturowe konsekwencje modelu dla polityki i integracji europejskiej
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia przedmiotu
zdalnie
lektura monograficzna
Wymagania (lista przedmiotów)
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
• Student rozumie pojęcie bizantyjskiej wspólnoty narodów i zna jej zasięg geograficzny.
• Umie wskazać w ujęciu historycznym główne ścieżki przenikania cywilizacji i kultury bizantyjskiej na obszary Europy południowej i wschodniej.
• Charakteryzuje podobieństwa i różnice pomiędzy regionami bizantyjskiej wspólnoty narodów.
• Wskazuje przykłady przenikana dziedzictwa bizantyjskiego na tereny Rzeczpospolitej.
• Zna podstawowe fakty, dotyczące unii kościelnych na omawianym obszarze i potrafi ująć je w sposób problemowy.
• Potrafi rozpoznać we współczesnej kulturze europejskiej zjawiska charakterystyczne dla tradycji postbizantyjskiej.
• Umie wskazać przykładowych badaczy omawianych zagadnień i sprawnie poszukuje literatury przedmiotu.
Kryteria oceniania
Zajęcia będą prowadzone w formie konwersatorium.
Każdy student referuje(wskazane prezentacje medialne) wybrane zagadnienie oraz formułuje pytania do dyskusji nad nim. Będzie oceniana jakość, całościowość wypowiedzi własnej, a także udział w dyskusji nad zagadnieniami, przedstawionymi przez prowadzącą zajęcia i kolegów-referentów. Obecność obowiązkowa.
Zaliczenie przedmiotu z uwagi na pracę zdalną (epidemia)- ocena z prezentacji przesłanej prowadzącemu konwersatorium na e-mail : urpaw@uwb.edu.pl
Z uwagi na sytuację epidemii forma egzaminu - ocena z prezentacji na konwersatorium.
Literatura
The Oxford Dictionary of Byzantium, ed. A. P. Kazhdan, t. I-III, Oxford 1991
Encyklopedia kultury bizantyńskiej, red. O. Jurewicz, Warszawa 2002
Obolensky D. The Byzantine Commonwealth: Eastern Europe 500-1453,
1971
Arnott P., Bizantyjczycy i ich świat, tłum. K. Dudziak, Warszawa 1979
Awierincew S., Na skrzyżowaniu tradycji, tłum. D. Ulicka, Warszawa 1988.
Bizancjum. Wstęp do cywilizacji wschodniorzymskiej, red. N. H. Baynes, H. S. Moss, tłum. E. Zwolski, Warszawa 1964
Bizancjum-Prawosławie-Romantyzm. Tradycja wschodnia w kulturze XIX wieku, J. Ławski, K. Korotkich, Białystok 2004
Browning R., Byzantium and Bulgaria. A comparative study across the early madieval frontier, London 1975
Byzantine Style, Religion and Civilization. In Honour of Sir Steven Runciman, ed. E. Jeffreys, Cambridge 2006
Byzantium and East Central Europe, ed. G. Prinzing, M. Salamon, Kraków 2001
Byzantium, new peoples, new powers: the Byzantino-Slav contakt zone, from the ninth to the fifteenth century, ed. M. Kaimakomova, M. Salamon, M. Smorąg-Różycka, Kraków 2007.
Chrześcijaństwo Rusi Kijowskiej, Białorusi, Ukrainy i Rosji (X-XVII wiek), pod red. J.Kłoczowskiego, Kraków 1997
Conley T., Byzantine culture in Renessance and Baroque Poland, Warszawa 1994
Cultura bizantina in Romania, red. I. Barnea, O. Iliescu, C. Nicolesck, Bucuresti 1971
Doroszkiewicz W. , Dzieje Wschodnich Rzymian. Białystok 2015.
Dujcev I., Medioevo bizantino-slavo t. 1 (saggi di storia politica e culturale), Roma 1965
Dvornik F., Bizancjum a prymat Rzymu, tłum. M. Radożycka, Warszawa 1985
Dvornik F., Byzantine Missions among the slav SS. Constantine-Cyril and Methodius, New Jersey 1970
Dvornik F., Early Chrystian and Byzantine Political Philosophy. Origins and background, t. I-II, Washington 1966 (ser. Dumbarton Oaks Studies t. IX)
Dvornik F., Les slaves byzance et Rome au IX siecle, Paris 1926
Dzieło chrystianizacji Rusi Kijowskiej i jego konsekwencje w kulturze Europy, pod red. R. Łużnego, Lublin 1988
Gieysztor A., Rubież Kościołów w IX-XI w. w Europie środkowej i środkowo-
wschodniej: tytułem zagajenia, w: Katolicyzm w Rosji i prawosławie w Polsce (XI–XX), pod red.
J. Bardacha
Gołembski F., Stosunki kulturalne na Bałkanach, Warszawa 2001
Halecki O., Historia Europy – jej granice i podziały, Lublin 1994
Haussig H. W., Historia kultury bizantyńskiej, przeł. T. Zabludowski, Warszawa 1980.
Hosch E., The Balkans. A short History from Greek Times to the Present Day, tran. T. Aleksander, London 1972
Hussey J. M., The Orthodox Churchin the Byzantine Empire, Oxford 1986 (rodz. VIII o uniach kościelnych i stosunkach z Rzymem; cz. II organizacja kościelna).
Iorga N., Formes byzantines et realites Balcaniques, Paris 1922
K. Zakrzewski, Historia Bizancjum, Kraków 2007
Klinger J., Nurt słowiański w początkach chrześcijaństwa polskiego,
Białystok 1998
Kłoczowski J., Młodsza Europa, Warszawa 1998
Koneczny F., Cywilizacja bizantyńska, Londyn 1973
Labuda G., Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna. Antologia tekstów źródłowych, Poznań 1999
Leśny J., Konstantyn i Metody,
apostołowie Słowian, dzieło i jego losy, Poznań 1987
M. W. Weithmann, Balkan-Chronik. 2000 Jahre zwischen Orient Und Okzident, Regensburg 1995
Mango C, Byzantium. The Empire of the New Rome, New York, 1980.
Meyendorff J., Rim-Konstantinopol-Moskwa. Istoriczeskie i bogoslowskie issledowanija, per. L. A. Uspenskoj, Moskwa 2005
Meyendorff J., Teologia bizantyjska. Historia i doktryna, tłum. J. Prokopiuk, Warszawa 1984
Meyendorff J., Unite de l’Empire et divisions des Chretiens (L’Eglise de 450 a 680), trad. F. Lhoest, Paris 1993 (rodz. IV i V o stosunkach i misjach na zachodzie i wschodzie)
Meyendorff J., Wizantija i Moskowskaja Rus. Oczerk po istorii cerkownych i kulturnych swiazej w XIV wiekie, Paris 1990. [Byzantium and the rise of Russia: a study of Byzantino-Russian relations in the fourteenth century, Cambridge 2010]
Mironowicz A., Kościół prawosławny w Polsce, Białystok 2006
Mironowicz A., Misja metodiańska na ziemiach polskich do końca XI wieku, Białystok 2013
Mironowicz A., The Easter Christian
Tradition in Poland and its Neighbours, Białystok 2010
O. Jurewicz, Schizma wschodnia, Warszawa 1969
Ostogorski G., Dzieje Bizancjum, Warszawa 2008
Paradowski R., Eurazjatyckie Imperium Rosji. Studium Idei, Toruń 2001
Pentek Z., Cesarstwo Łacińskie 1204-1261. Kolonialne państwo krzyżowców czy Neobizancjum?, Poznań 2004
Podskalsky G., Chrześcijaństwo i literatura teologiczna na Rusi Kijowskiej (988-1237), tłum. J. Zychowicz, Kraków 2000
Poppe A., The Rise of Christian Russia, London 1982
Przekop E., Wschodnie patriarchaty starożytne, Warszawa 1984
Runciman S., Schizma wschodnia, tłum. J. Gawroński, Warszawa 1963
Runciman S., Teokracja bizantyjska, tłum. M. Radożycka, Warszawa 1982
Runciman S., Wielki Kościół w niewoli. Studium historyczne patriarchatu konstantynopolitańskiego od czasów bezpośrednio poprzedzających jego podbój przez Turków do wybuchu greckiej wojny o niepodległość, tłum. J. S. Łoś, Warszawa 1973
Sevcenko I., Byzantium and the Slavs: in letters and culture, Cambridge 1991
Skendi S., Balkan Cultural Studies, New York, 1980
Skowronek J., Tanty M., Wasilewski T., Słowianie południowi i zachodni VI-XX wiek, Warszawa 2005
Świat Bizancjum t. 1. Cesarstwo Wschodniorzymskie 330-641, red. C. Morrisson, tłum. A. Graboń, Kraków 2007
Świat Bizancjum t. 2. Cesarstwo Bizantyńskie 641-1204, J. C. Cheyneta, tłum. A. Graboń, Kraków 2011
Testimonia najdawniejszych dziejów Słowian. Seria Grecka, zesz. 1-4, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, 1989-1997
Tichomirow M. P., Istoriczeskie swiazi Rossii so slawianskimi stranami i Wizantiej, Moskwa 1969
Vizantizm i slavianstvo. Velikij spor Vryonis S., Byzantium and Europe, London 1967
Православие: pro et contra. Осмысление роли Православия в судьбе России со стороны деятелей русской культуры и Церкви, Санкт-Петербург 2001
Христианство в странах восточной, юго-восточной и центральной Европы на пороге второго тысячелетия, Ред. Б.Н.Флоря, Москва 2002
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: